مذاکرات ترکمنستان با ترکیه برای یک قرارداد سوآپ گاز متوقف شده و این امر، اعتبار ترکمنستان به عنوان صادرکننده گاز را در معرض تردید قرار داده است.

تبیین:

ترکمنستان که چهارمین یا پنجمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، بیش از یک سال قبل، به چندین دهه بلاتکلیفی پایان داد و اعلام کرد درباره صادرات به بازارهای غربی، جدی است.

چنین خبری با استقبال کشورها و شرکت‌های علاقمند به قراردادهای صادرات گاز رو به رو شد اما رسیدن به توافق با ترکمنستان، از آنچه تصور می‌رفت، کندتر و دشوارتر است.

سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، در مارس سال جاری، به ترکیه رفت و در آنجا توافقنامه‌ای را با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه امضا کرد که زمینه را برای «توافق سواپی» باز کرد که تحت آن، گاز ترکمنستان به ایران عرضه می‌شود و ایران حجم مشابه را به ترکیه ارسال می‌کند.

مقامات ترکیه در آن زمان مطمئن بودند که به سرعت به یک توافق تجاری خواهند رسید. آلپ‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه، در ۲۶ ژوئیه در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد: ظرف چند روز به عشق آباد پرواز خواهد کرد تا قراردادی را منعقد کند که بر اساس آن، سالانه ۱.۵ تا ۲.۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان، از طریق ایران به ترکیه صادر می‌شود. وی گفت: عرضه گاز ممکن است در اوایل سال ۲۰۲۵ آغاز شود و گاز می‌تواند د به اروپا صادر شود. با این اظهارات، به نظر می‌رسید توافق قطعی است.

اما تقریبا دو ماه پس از اعلام اولیه بایراکتار، توافق تجاری هنوز در انتظار امضا است. اگر این قرارداد منعقد شود، توافق با ترکمنستان یک موفقیت بزرگ برای آنکارا خواهد بود. آنکارا از اواخر دهه ۱۹۹۰ تلاش کرده است تا گاز ترکمنستان را به ترکیه برساند و تلاش می‌کند گاز بیشتری را از هر کجا که می‌تواند وارد کند تا وابستگی خود را به واردات از روسیه و ایران کاهش دهد. مهلت قراردادهای گازی ترکیه با روسیه و ایران که حدود نیمی از تقاضای گازی ترکیه را تامین می‌کند، تا دو سال آینده منقضی می‌شوند و فعلا هیچ نشانه‌ای از تمدید آنها وجود ندارد.

همچنین این یک گام بزرگ رو به جلو برای ترکمنستان خواهد بود و به عشق آباد این فرصت را می‌دهد تا ثابت کند می‌تواند یک تامین کننده قابل اعتماد و شایسته توجه خریداران اروپایی گاز باشد. این قرارداد همچنین می‌تواند به سرمایه‌گذاران غربی، اطمینان کافی خواهد داد تا تمایل پیدا کنند بودجه مالی ساخت خط لوله در بستر دریای خزر را تامین کنند تا ترکمنستان بتواند گاز در حجم بالا به اروپا صادر کند.

اما همان طور که در دوران اتحادیه جماهیر شوروی سابق مشاهده شده بود، گرفتن تعهد قاطع از مقامات ترکمنستان، به این راحتی نیست. بایراکتار پیش از سفر خود به ترکمنستان در ۲۹ ژوئیه، قرارداد سواپ گاز را اعلام کرد. قرار بود سفر او تنها یک روز به طول بینجامد، اما به دومین روز کشیده شد. سرانجام، وزیر ترکیه‌ای ظاهرا بدون توافق مهمی به ترکیه بازگشت.

گزارش‌های متفاوت در مورد اینکه دقیقا چه جلساتی برگزار شده بود، سفر وزیر انرژی ترکیه را مرموزتر کرد. خود بایراکتار از ملاقات با مقامات ترکمن گاز، ترکمن پترول و پارلمان ترکمنستان و همچنین دیدار با آنگلدی ساپاروف، وزیر انرژی ترکمنستان خبر داد.

در پستهای توییتری وزیر انرژی یا وب سایت وزارت انرژی ترکیه، به دیدار با رئیس جمهور ترکمنستان اشاره ای نشد. وزارت انرژی، فقط تصویری را منتشر کرد که دست دادن بایراکتار با ساپاروف را نشان می‌داد.

با این حال، سایت اینترنتی دولت ترکمنستان گزارش کرد بردی محمداف  با بایراکتار ملاقات کرده است، اما به شکل غیرعادی، هیچ عکسی از این دو مقام با هم منتشر نشد. برای دو کشوری که به تشریفات پروتکلی و دیپلماتیک اهمیت زیادی می‌دهند، گزارش دهی متفاوت، نشان دهنده انحراف غیرمعمول از هنجارهای تعیین شده بود.

هیچ یک از طرفین هیچ جزئیاتی از این که چرا قرارداد سواپ مورد انتظار برای صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران منعقد نشد، فاش نکرده است. با این حال، تجربه اخیر جمهوری آذربایجان که موفق شد توافقنامه با ترکمنستان برای واردات گاز از طریق سواپ با ایران منعقد کند، ممکن است تحولات اخیر را روشن کند.

در اواخر سال ۲۰۲۱، باکو با یک قرارداد سواپ موافقت کرد که تحت آن، ترکمنستان سالانه حدود ۲ میلیارد متر مکعب گاز به شمال شرق ایران ارسال می‌کرد و ایران، همان حجم گاز را به جمهوری آذربایجان تحویل می‌داد.

این سواپ در اوایل سال ۲۰۲۲ آغاز شد و طبق گزارش‌ها، تا اواسط سال به حدی خوبی پیش رفت که سه شریک، برای دو برابر کردن حجم سواپ گاز توافق کردند. اما به دلایلی که هرگز تایید نشد، این اتفاق نیفتاد و در ژانویه امسال، به نظر رسید که سواپ متوقف شده است. طبق گزارش‌های منتشر شده، ترکمنستان، با مشاهده موفقیت اولیه این قرارداد، به دنبال افزایش قیمت، فراتر از رقمی بوده که جمهوری آذربایجان حاضر به پرداخت آن بود. با توجه به اینکه تولید خود باکو به سطحی رسید که می‌توانست به تعهدات داخلی و صادراتی خود را بدون توسل به واردات عمل کند، مقامات آذری ظاهرا مذاکرات را متوقف کردند.

اگرچه چیزی گفته نشده است، اما به نظر می‌رسد عشق آباد تلاش کرده است تاکتیک افزایش قیمت را در برابر ترکیه هم استفاده کند. باز هم، مانند قرارداد سواپ با جمهوری آذربایجان، عشق آباد ممکن است در مذاکرات ترکیه از حد خود فراتر رفته باشد. در حالی که آنکارا ظاهرا همچنان مصمم است گاز ترکمنستان را از طریق سواپ و از طریق یک خط لوله اختصاصی به ترکیه بیاورد اما گزینه‌های دیگر کم ندارد.

ترکیه در ماه مه، قرارداد خرید گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) با شرکت آمریکایی اکسون موبیل منعقد کرد که جزئیات آن هنوز اعلام نشده است. و در دوم سپتامبر، شرکت دولتی بوتاش که واردکننده گاز است، قراردادی ۱۰ ساله با شرکت شِل برای واردات سالانه چهارمیلیارد متر مکعب ال‌ان‌جی امضا کرد که دو برابر واردات سواپ برنامه ریزی شده از ترکمنستان است. دو روز بعد، مقامات ترکیه اعلام کردند انتظار دارند یک قرارداد بزرگ دیگر ال‌ان‌جی در کنفرانس گازتِک که از ۱۷ تا ۲۰ سپتامبر در هیوستون برگزار می‌شود، امضا شود.

ترکیه همچنین گزینه‌های دیگری برای واردات گاز از طریق خط لوله دارد. عراق ذخایر گاز قابل توجهی دارد که می‌تواند بسیار آسان‌تر، ارزان‌تر و قابل اطمینان‌تر از گاز ترکمنستان به ترکیه ارسال شود.

بر اساس گزارش اویل پرایس، جان رابرتز، تحلیلگر انرژی خزر می‌گوید بازنده واقعی در این میان ترکمنستان است. ترکیه همچنان بهترین گزینه ترکمنستان برای توسعه مسیر صادراتی جدید است.  وی با اشاره به تعداد پروژه‌هایی که برای صادرات گاز ترکمنستان پیشنهاد شده اما پیشرفت نکرده است، افزود: ترکمن‌ها باید ثابت کنند که شرکای قابل اعتمادی هستند. ناکامی مداوم آنها در انعقاد قراردادهای قاطع خرید و فروش، این تردید را ایجاد می‌کند که آیا آنها می‌توانند خریداران را متقاعد کنند که می‌توانند صادرکننده مطمئنی باشند.